Türkiye Tasarım Vakfı öncülüğünde ve Brumen Foundation ile Klasik Sanatlar Derneği iş birliğinde, unutulmaya yüz tutmuş beş Anadolu zanaatını evvel Türkiye akabinde tüm Avrupa’da tanıtmak ve yaşatmak gayesiyle yola çıkılan, “Kadim Anadolu Zanaatlarından Yeni Tasarımlara” projesinde memnun sona ulaşıldı. Hayli uzun, heyecanlı bir süreci ve pek çok evreyi kapsayan proje, Anadolu topraklarının kültürel mirası olan klasik zanaatlardan seçilen sedef kakmacılık, çinicilik, keçecilik, taş işlemeciliği ve yorgancılık branşları üzerinde ilerleyerek zanaatının ustası beş ismi, daha evvel bu zanaatlarla karşılaşmamış Avrupalı dizayncılar ile birleştirdi. Projenin açık daveti üzerine dizaynlarını göndererek değerli ustaların yanında kısa bir müddetliğine de olsa çırak olma fırsatını yakalayan dizayncılar kendi ürettikleri on farklı yapıtla bu serüveni tamamladı.
ÜRETMEK İŞİN EN DUYGUSAL KISMI
Kadim Anadolu Zanaatlarından Yeni Dizaynlara AB projemizin ortak üretim süreci sedef kakma ustaları ile başlamış. Fransa’dan gelen dizayncı Shikhar Bhardwaj ile İtalya’dan gelen dizayncı Carla Pisano, projelerini hayata geçirmek için sedef kakma ustaları Hüsamettin Yivlik ve Hakan Üç ile çalışmış. Bir dizayncı olarak farklı kültürlerden beslendiği için bu projeyi görünce heyecanlandığını ve çabucak başvurduğunu söyleyen Carla Pisano, “Bu kültürde, bu zanaatın içinde ve hatta onun bir modülü olarak üretmek benim için çok hoş bir tecrübe ve ayrıcalıktı” diyor. Üretme kısmının işin en duygusal kısmı olduğunu anlatan Pisano, bu projenin ona farklı fikirler için ilham olduğunu şöyle anlatıyor: “Kağıttan gerçek bir dünyaya aktardığım, hayata geçirebildiğim tasarım kağıt üzerinde durduğundan çok daha güzeldi. Türkiye’ye gelip gerçek ustalarla birebir çalıştığımda malzemeyi daha güzel tanıdım. Ayrıyeten bu zanaatta, iki farklı malzemesi ahşap ve sedefi birleştirebildiğim için de kendimi başarmış hissediyorum. Yanlışlar yapsam da ustalarım sayesinde kendimi düzeltme bahtı buldum. Bu nitekim çok değerli. Bu tasarımı hayata geçirmek bana öbür projeleri yapmak için yeni fikirler verdi.” Ortak üretim süreci için Konya’ya gelen Fransız dizayncı Cyrielle Colaye ve Hollanda’dan gelen dizayncılar Carla Joachim ve Jordan Morineau üç gün boyunca Keçe Ustası Mehmet Girgiç ve Salih Girgiç ile çalışarak dizaynlarını hayata geçirdiler. Cyrielle Colaye, “Tramer” ismini verdiği dizaynıyla Fransa’daki mahallî hasır gereci ile Konya’daki lokal keçecilik bilgisini buluşturdu. Hollandalı ikilil ise “Sunrise” ismini verdikleri tasarımı keçenin doğal boyanmış renklerini öne çıkaran, asılabilen bir modüler ayırıcı olarak hazırladılar.
USTAMIN PERSONELLİĞİ İLHAM VERİCİYDİ
İsveç’ten gelen OnMateria tasarım stüdyosunun kurucusu Lola Buades ve İtalya’dan gelen dizayncı Alice Guidi, çini ustası Alper Ergüler ile Kütahya’daki atölyesinde çalışmak üzere Türkiye’ye gelen iki isimdi. Dizayncılar üç gün boyunca ustalarıyla birlikte çalıştı. Lola Buades, “SU” isimli karaf çalışması ile Osmanlı ibriklerini yine yorumladı. Dizayncı Alice Guidi ise “Macchia” ismini verdiği dizaynda klâsik materyal ve renkleri kullanarak, İznik çinilerine adeta hürmet duruşunda bulunan bir yan sehpa üretti. Üretilen dizaynlar ortasında günlük hayata entegresiyle dikkat çeken bir öteki tasarım, taş ustası Halil Evcan ile çalışan Pia Matthes’in “Knitting Stone” isimli ayak ısıtıcısıydı. Almanya’dan gelen Matthes, bu tasarım ile birbirine zıt zanaatları ve farklı kültürleri bir objede toplayarak herkesi sıcaklığın etrafında bir ortaya gelmeye davet ediyor. Halil Evcan’ın ile çalışan bir başka dizayncı ise İrlanda’dan gelen Aleksandra Kowalczyk’di. Evcan ile çalışmanın çok büyük bir zevk olduğunu ve ustasının ilham verici olduğunu söyleyen Kowalczyk, “Genel olarak Türk sanatındaki klâsik geometrik desenlerden ilham aldım. Ben de aslında geometrik biçimler ile çalışıyordum. Bunu taşla nasıl birleştirebilirim diye düşünerek bir tasarım ortaya çıkardım. Halil Evcan’dan çok şey öğrendiğimi söylemeliyim. Üstelik Halil Usta’nın benim tekliflerime de çok açık olduğunu görmek beni keyifli etti” diyor.
KLASİĞİ TEKRAR YORUMLADIK
İsveç’ten gelen Dizayncı Kelly Konings seçilmiş tasarım teklifini yorgan ustaları Şadan Deniz, Hikmet Çavuş ve Ali Deniz ile birlikte çalışarak üretmeye başladı. Pamuk astarı, dolgusu ve saten yüzeyi kapitoneli bir mont tasarlayan Konings, unutulmaya yüz tutmuş yorgancılığı dokumacılık ile birleştirdi. Letonya’dan gelen Onlyonly tasarım stüdyosunun kurucuları Anna Traumane ve Harijs Vucens ise “Soft Body” ismini verdikleri tasarım ile klasik yorgancılığın hudutlarını zorlamayı hedefleyen bir sandalye tasarladılar. Geçmişte bu türlü bir zanaatın varlığı ile ilgili en ufak bir fikri olmadığını söyleyen Anna Traumane, bu sebeple bu kategoriye başvurmuş. Tasarımı için ilham kaynağı yorganların saten imgesi ve klasik motifleri olmuş. “Taslaklara baktık, inceledik Türk sanatını ve yorgancılığını inceledik. Yorganlar sarılmak ve üstü örtmek için kullanılıyormuş. Biz de sarıp sarmalama tesirini yaratmak istedik. “ diyen Traumane, dizaynında bu etkiyi yakalamak için çalışmış.
Dizayncı olarak mümkün mertebede bir şeyleri değiştirmek ve yeniliğe açmakla ilgilendiğini söyleyen Harijs Vucens, “Profesyonel manada enteresan gözükmek istedik. Gördük ki yorganlar sırf dikdörtgen ve kare formunda her vakit için yekpare ve tek kesim halinde. Bunu değiştirebileceğimiz bir fırsat olarak gördük. Dizayna delikler ekleyerek katlanıp döndürülebilecek bir form kazandırdık. Klâsik olanı yepisyeni bir şeye dönüştürdük diyebilirim” diyor.
ZANAAT İÇİN BİR ÖMÜR GEREK
Dizayncılar, üç gün boyunca zanaat ustalarıyla birlikte iki boyutlu dizaynlarını gerçek hayata aktararak gereç ile buluşturdular. Projede sedaf kakma ustası olarak yer alan Hüsamettin Yivlik, dizayncılar ile çalıştıkları mühletin temsili olduğunu ve bu mühletin bir zanaatı hakkıyla öğrenmek için elbette kâfi olmayacağını söylüyor. “Bu zanaatlar için bir ömür gerek” diyen Yivlik, “Kadim Anadolu Zanaatlarından Aktüel Tasarımlara” projesi sayesinde ustası bir elin parmaklarını geçmeyen zanaatların yeni kuşak ile buluştuğunun altını kıymetle çiziyor. Zanaat tahsilinde usta-çırak alakasının temel olduğunu tabir eden Yivlik, sedef kakmacılığı ustası olan babasından öğrenmiş. Bir ustanın misyonunun bildiği herşeyi çırağına öğretmesi, çırağın misyonunun ise ustasına sabırla intisap etmesi gerektiğini söyleyen Yivlik, “Zamanı geldiğinde, boynuz kulağı geçmeli” diyor.
MAKSADIMIZ ZANAATLARI GELECEĞE TAŞIMAK
Zanaatın Ötesi standının Türkiye Tasarım Vakfı’nın “Kadim Anadolu Zanaatlarından Yeni Tasarımlara” Avrupa Birliği projesinin çıktısı olduğunu söyleyen Türkiye Tasarım Vakfı İdare Heyeti Üyesi Gülname Turan, “Hedefimiz Anadolu’nun kültürel mirasını yeni muhtaçlıklar ile bir ortaya getirerek geleceğe taşımak, zanaat tipi üretimin devamını sağlamak. Bu stant bu projenin son ayağıydı. Ancak Türkiye Tasarım Vakfı bu proje konseptini bu projeyle kısıtlı olarak tasarlamadı. Bizim daha fazla zanaatkarla bu sefer Türkiye’deki dizayncıları bir ortaya getirerek bunun markalaşması, dış kanallarının oluşması, ustala açısından bunun bir iş potansiyelinin kıymetlendirilmesi ve yayılması üzere amaçlarımız de var” diyor. “Zanaatlarımızın kaybolduğundan şikayetçiyiz. Beşerler pratik ömürle bir arada kimi şeyleri doğal olarak terk ediyor. Lakin o bilgi bir yerde duruyor. Bu bilgi ile diğer ne yapılabilir? Yeni yapacağı şey bugünkü ömrün içerisinde kendine yer bulabilir mi? Bizim başımızdaki temel sorunsalımız buydu” diyen Turan, klasik zanaatlere yeni bir fonksiyon kazandırabilirsek hem dizayncı yeni bir döngünün içine girebileceğini hem de usta bu zanaatı devam ettirebileceğini söylüyor. Projede yer alan Avrupalı tasarımcıların birçoklarının daha evvel bu zanaatlerle karşılaşmamış olduğunu da tabir eden Turan, “Bu zanaatlarla karşılaşmadıkları için ustaların kullandıkları malzemelere da aşina değiller. Dizaynları ile Türkiye’ye geldiklerinde ustalarla birlikte bir ortak üretim sürecine girdiler ve gördüler ki tasarlanan kimi şeylerin üretimde değişmesi gerekiyor. İşte burada ustanın hüneri devreye giriyor” diyor.
“Kadim Anadolu Zanaatlarından Aktüel Tasarımlara” Avrupa Birliği projesi için üretilen çalışmalara mesken sahipliği yapan Zanaatın Ötesi standı, Beyoğlu Kültür Yolu Şenliği kapsamında 28 Haziran tarihine kadar Beyoğlu Belediyesi Başkanlık Binası Sanat Galerisi’nde görülebilir.
