İBRAHİM DEMİRCİ
Yusuf Akçura, Türk niyet ve siyaset tarihinin değerli ve tesirli isimlerinden biri. Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük hakkında görüşlerini anlattığı Üç Tarz-ı Siyaset isimli yapıtıyla tanınan Yusuf Akçura, 1876 Ulyanovsk (Simbir) doğumlu. 1935 yılında kalp krizinden hayatını kaybettiğinde gerisinde göç, askerlik eğitimi, sürgün, Paris’te eğitim, Kazan’da çaba, gazetecilik, teşkilatçılık, üniversitede hocalık, milletvekilliği, Türk Tarih Kurumu başkanlığı üzere vazifelerle dolu bir ömür bırakmıştı.
Onun Suriye ve Filistin Mektupları isimli yapıtından Ali Ulvi Temel’in Hece mecmuasının Kudüs Özel Sayısı için kaleme aldığı “Kudüs’e Yolu Düşenler” isimli çalışmasını okurken haberim oldu (Hece, 306/307/308, s. 685-705). Ali Ulvi Temel’in yazısından aktarıyorum: “Yusuf Akçura’nın 1913’te Suriye, Filistin bölgelerini gezip, Hicaz’a gidip hacı olduğu periyotla ilgili Orenburg’da çıkmakta olan Vakit gazetesine gönderdiği mektuplar Nisan ve Ekim ayları ortasındaki çeşitli sayılarda yayımlanmıştı. Bu mektuplar İsmail Türkoğlu tarafından hazırlanarak 2016 yılında Ötüken Yayınları ortasında Suriye ve Filistin Mektupları ismiyle çıkmıştır. Yusuf Akçura Vakit gazetesinin 6 Temmuz 1913 tarihli sayısında yayımlanan mektubunda trenle vardığı Kudüs’te aradığı Kudüs-i Şerif’i bulamadığını anlatır. ‘Kudüs-i Şerif bu mu? Nerede o İncil’in Yeruselem’i?’ diye sorar. ‘Lanet olsun sana ey garp temeddünü! Eski dünyanın bütün bu sade kentlerini bozmuşsun, onun yerine kendinin alaca bulaca hoşluklarını de vermemişsin!’ der (s. 130)”.
Suriye ve Filistin Mektupları’nı ve yeniden İsmail Göktürk’ün yayıma hazırladığı Sürgünden İstanbul’a Dârülhilâfet Mektupları’nı çabucak edindim. Birinci kitap, 2020 yılında 3. baskısını, 2. Kitap 2018’de 2. baskısını yapmış.
DİL HATALARI
Suriye ve Filistin Mektupları’nda yeni baskılarda birtakım yanlışların düzeltildiği görülüyor. Lakin Dârülhilâfet Mektupları’nda düzeltilmeyi bekleyen oldukça kusur var. Bu kusurların değerli bir kısmı, yanlış yapma endişesinin sonucu: Beslenme ve konaklama manasında kullanılan “iaşe ve ibate”nin “iaşe ve ibade” yazılması üzere (s. 10).
Bazı yanlışlar dikkatsizlik yapıtı: “XVIII. asrın milâdî nihayetlerinde” (s. 13) “asr-ı milâdî” olacağı fark edilmeliydi. “1877 Rus-Türk muharebesinin müsebbib-i hukukiyesi General İgnatiyef denilebilir.” (s. 25) İgnatiyef, “hukuki” değil “hakiki” müsebbib olmalı; tıpkı sayfada tıpkı generalin Ayastefanos sözleşmesiyle “Panslavizm” emeline “muvafık” olur görünmesi değil “muvaffak” olur görünmesi beklenir. Tekrar tıpkı sayfada “müzellet”in “mezellet” olması gerekir.
Yusuf Akçura’nın 1 Temmuz 1908 tarihli Tercüman gazetesinde yayımlanan “Müteveffâ General İgnatiyef” başlıklı yazısının son paragrafı, tarihte değerli işler görmüş pek çok kişi için kelam mevzusudur: “Zavallı İgnatiyef vefatına yakın malikânesinin sükûn parkına çekilip de hayatının en aktif devrelerini hatırlamış olsa, ateşli konuşmalarının, hummalı didinmelerinin, dirayetli palavralarının en açık netayici kan içinde kıvranan yüzbinlerce bigünah, bîçareler olduğunu ve bunlar ortasında iki de taçlı başın bulunduğunu görmüş ve elbet muazzeb (acı, azap çeken) olmuştur…” (s. 26).
Sözün akışına nazaran “hummalı” olduğu anlaşılan söz, kitapta maalesef “hamâlî” biçiminde dizilip basılmıştır.
Kitap boyunca pek çok cümlede vak’a (olay), vâkıa (olgu) ve vâkı’a (gerçi) sözlerinin birbirine karıştığı; “de/da” bağlacıyla “-de, -te” bulunma hâli ekinin karıştırıldığı; tamlama hâlindeki sözlerin tamlama yokmuş üzere yazıldığı veya bunun tam aksinin vuku bulduğu görülüyor.
İLGİNÇ MÜŞAHEDELERİ VAR
5 Ağustos 1908 tarihli Tercüman’da yayımlanan “Milliyet” başlıklı yazının girişinde “Hicret-i nebeviden müddet-i asır geçmemişti ki, şair Firdevsi, birkaç bin yıllık İran milliyet ve medeniyetini, ‘Arap Bedevilerinin’ arzu-i temsiline karşı Şehname’siyle cengâverâne müdafaaya girişti.” cümlesini okuyoruz (s. 43). Şehname, hicretten neredeyse dört asır sonra yazıldığına nazaran bu “müddet-i asır” sözünün önünde unutulan yahut gözden kaçan bir söz olmalı. Tahminen müellifin, tahminen mürettip yahut musahhihin ihmali yahut dalgınlığı kelam mevzusudur.
Doğrusu, kitabı okurken karşıma çıkan “bila istifade” (s. 46) ve “bila istihraç” (s. 58) sözlerinin gerçek formlarının “bilistifade” ve “bilistihraç” olması gerektiğini fark edince İsmail Türkoğlu hocanın bu metni kitaplaşmadan evvel bir kere bile okumaya fırsat bulamadığını düşünmekten kendimi alamadım. “Ehlü’l-hal ve’l-akd”in “Ehlü’l hil vel-akid” “lügavî”nin “lagvi”, “hulefa-yı erbaa”nın “hukfay-ı erbaa” halinde yanlış yazıldığını görünce (s. 61) bu işin bir öğrenciye havale edilmiş olabileceği zehabına kapıldım. Misal bir durum merhum Hüseyin Ayan hocanın başına gelmişti. Allah taksiratını affetsin!
Yusuf Akçura’nın değişik müşahedeleri, çarpıcı yorumları, vakit zaman ihtiyatlı vakit zaman mert çıkarımları, samimi ikaz ve teklifleri var. Yazdıklarını ilgiyle ve zevkle okudum, ondan çok şey öğrendim. Ama bir cümlesi beni epey şaşırttı ve düşündürdü: “Devlet-i İslâmiye’nin merkez-i hükûmeti Mekke-i Mükerreme kutsal kentidir ki…” (Kitapta “merkez hükûmeti” yazılmış maalesef, s. 60) Yusuf Akçura, dinimizde ve tarihimizde hiçbir karşılığı olmayan bu türlü bir karara nasıl ulaştı dersiniz?